Deconstructeur Lars von Trier helemaal in zijn nopjes in 'The Five Obstructions'.

Afgelopen dinsdag werd in een aftands auditorium van de Gentse Hogeschool voor Wetenschap en Kunst, afdeling Sint-Lucas, de fantastische prent Breaking the Waves van het Deense wonderkind Lars von Trier geprojecteerd. Deze film, dertien jaar oud, was het eerste deel in de zogeheten Gouden Hart Trilogie van von Trier. Daarna verschenen, met een tussenpoos van telkens twee jaar, achtereenvolgens het middenstuk Idioterne en het slot op de trilogie-deur: Dancer in the Dark. Drie aparte maar inhoudelijk toch heel nauw met elkaar verbonden kijkstukken.
Dat het in bruinachtig licht badende gezicht, uitgesmeerd over een wel héél grove korrel, van de uit één stuk acterende Emily Watson in schril contrast staat met de apocalyptische kleuren van de desolate landschappen op de pancartes die de film in zeven delen en één epiloog verdeelt, is vooral te danken aan de toevallige totstandkoming van von Triers opnameprocédé. Dankzij cameraman en beeldkunstenaar Robby Müller, die zijn sporen al verdiende aan de zijde van Wim Wenders in Im Lauf der Zeit en Paris, Texas, werden een massa digitaal opgenomen videobeelden, die oorspronkelijk dienden te verschijnen als begeleidend dagboek bij de film, uiteindelijk pelliculair op de rol gekleefd en gemonteerd. Vandaar die grove korrel. Voeg daarbij het zo aan von Trier eigen zijnde - en later als één van dé stelregels opgenomen in het Dogma-Manifest - 'uit de hand filmen' en je zweeft als toeschouwer voortdurend naast de lichamen van de hoofdpersonages uit deze film. Een intense kijkervaring in een toch wel heel gestileerd filmkader. Breaking the Waves is als verfilmde parabel over de onvoorwaardelijke trouw, mét een goddelijke interventie op het einde van de film, uiteindelijk een typisch von Trier-product. Slechts weinigen zijn in staat om uit een dergelijk, nogal naïef en flauw scenario zo'n mooie kijkprent te filteren als de deconstruerende en voor niks uit de filmische baan gaande Lars von Trier met zijn zorgvuldig uitgekozen bende fantastische filmmedewerkers. Een aanrader van jewelste!
Over die typische von Trier-werkwijze kom je meer te weten dankzij de documentaire film The Five Obstructions, waarvan het onderschrift op de hoes “A film constructed by Jorgen Leth. Deconstructed by Lars von Trier.”, al een hoop narigheid voorspelt. Enfin, mij zul je over von Trier niet horen klagen. Niks is immers meer slaapverwekkend als het inlossen van de verwach-tingen van, in dit geval, de toeschouwer. A short introduction in five obstructions...

- de documentaire film zelf -

De reconstructie The Five Obstructions is gebaseerd op de oorspronkelijke experimentele prent The Perfect Human van het oog van Jorgen Leth, gedraaid in 1967. Deze van een eenvoudige setting voorziene film heeft gevolg noch oorzaak.

“Ja, daar is hij. Wie is hij?”

De toeschouwer moet zelf oorzaak en gevolg bedenken.

Von Trier, die naar eigen zeggen The Perfect Human al meer dan twintig keer zag, geniet intens bij een zoveelste kijkbeurt. Ondertussen drinkt Leth onbeholpen uit zijn mok koffie. Wie is hier wiens meester?
Von Trier die met het minste nooit tevreden is, noemt The Perfect Human: “Een pareltje dat moet worden vermorzeld.”
Waarop Leth: “Perversie is altijd fijn.”
Von Trier en Leth starten alvast in majeur.

Beide regisseurs zitten, tussen het vertonen van de remakes door, tegenover elkaar in een salon. Von Trier speelt de pestkop van dienst. Een rol waarin hij zich héél goed weet te verplaatsen. Hij schrijft Jorgen een aantal obstakels voor die hij moet weten te omzeilen bij het hermaken van The Perfect Human. Zo worden er door de voice-over in de oorspronkelijke versie van de film verschillende vragen gesteld. Vragen die, zo wil von Trier, Leth in zijn eerste remake moet beantwoorden aan de hand van niet meer dan twaalf frames. Een eerste obstakel.

Alles wordt geïmproviseerd. Of wil men ons dat laten geloven?

- conversaties -

Leth: “Ik rook graag sigaren, voornamelijk als ik in Haïti rondloop.”
Von Trier: “Ligt Haïti niet tegen Cuba?”
Leth: “Vreemd, ik ben nog nooit in Cuba geweest.”
Von Trier: “Dan moet je de film beslist op Cuba gaan draaien.”

De antwoorden op de vragen die in The Perfect Human worden gesteld, dient Leth dus op Cuba te gaan zoeken.

Leth: “Ik wil beslist met een set werken of tegen een bluescreen filmen.”
Von Trier: “Dan gaat dit niet door.”
Leth: “Dus ik kan best niet zeggen wat ik wil.”

Een stilte.

Het begin van een intellectueel steekspel. Het einde van de documentaire film verduidelijkt een hoop. In de finale moet filmmaker Leth - o ironie - een brief van hemzelf, door von Trier aan zichzelf geschreven, voorlezen.

Film + voice-over. Zoals in de originele uitvoering.

Alsof het Leth zelf is die de brief schreef.

Onderweg harkt von Trier al zijn cynisme bij elkaar. Op een bepaald moment eten beide mannen kaviaar. Niet echt smaakvol in het vooruitzicht van een bezoek aan de filmset in een Indiase sloppenwijk. Von Trier, de van bitterheid doordreven planner in een grandioos experiment.
Von Trier wil dat Leth de film The Perfect Human op verschillende manieren benadert: een banaliserende, een vrije, een in middelen begrensde, een niet-conventionele,...
Waar de twaalf frames in de eerste reconstructie volgens von Trier Leths zwakke plek zijn, bombardeert Lars de conventionele afstand van de wijze van filmmaken van zijn collega tot de zwakke plek van de tweede versie. Die moet Leth, in opdracht van meester Lars, omzeilen door te gaan filmen met medelijden. Het decor kan daarbij enorm van dienst zijn. Von Trier stuurt, als vervelend sujet, zijn vriend Jorgen naar de meest ellendige plaats op aarde. Om er te gaan filmen. Dat helpt alvast het medelijden in een mens/filmmaker naar boven te brengen. De ellende die de compassie bij de filmmaker opwekt, mag - weer volgens von Trier - niet expliciet in beeld worden gebracht. Kan het cynischer als je bedenkt dat de titel van dit experimentele werkstuk nog steeds The Perfect Human is?

Op die manier creëren beide mannen in samenspraak, lees: na goedkeuring van von Trier, vijf obstakels voor de remake van The Perfect Human. En von Trier houdt van regels. Regels, of beter nog: obstakels, leiden immers tot briljante ingevingen. Aanvankelijk botsen en knetteren von Trier en Leth als twee totaal verschillende persoonlijkheden maar vinden uiteindelijk als filmmakers, met respect voor elkeens oeuvre, het compromis. De vinnige gesprekken waarin beide mannen het parcours van de te volgen rit tot in het detail op voorhand uitspitten, zijn begeesterend om volgen. Koerscommissaris von Trier verklaart de gereden rit achteraf als geldig of niet geldig.
De typische dogma’s maken van The Five Obstructions een lekker kijkstuk. Dat von Trier zich docerend, zoals ook op het einde van iedere aflevering in de Kingdom-reeks, enorm goed in het vel voelt, is mooi meegenomen. Dat typische gedrag werkt immers meestal op de lachspieren. En dat von Trier zich voortdurend bewust is van de denkbeeldige maar o zo broze lijn tussen toe-schouwer en filmmaker vergroot enkel de kijkwaarde van deze documentaire film. Net zoals dit aan von Trier zo eigen zijnde bewustzijn van Breaking the Waves een dijk van een prent maakt.
Oftewel: "Lang leve Zweden!" zoals neurochirurg Helmer in de Kingdom-reeks te pas en te onpas loopt uit te schreeuwen.