Tussen het 'Beest van Visegrad' en dat van het Zwarte Woud gaapt voor Nicol Ljubic slechts één boek...

"Er is iets dat sterker is dan liefde, en dat is de herinnering aan wat is gebeurd," vertolkt een van Roberts vrienden op de vraag of hij zichzelf ooit in staat acht een Servische vrouw lief te hebben. Meteen is ook de hoofdtoon van Zeezwijgen (2011) aangegeven, de tweede roman van de Duits-Kroatische Nicol Ljubic. In deze geschiedenis onderzoekt de schrijver op omzichtige wijze waartoe de liefde tussen twee jonge mensen in de nasleep van de bloedige Joegoslaviëoorlog in staat is.

Robert, een geschiedkundige met Kroatische roots die zijn dagen slijt met het schrijven van een proefschrift, weet op een avond aan de klauwen van 'King Lear' te ontsnappen. Op die manier belandt hij in de armen van de aan de theatervestiaire dienstdoende, zwijgzame Ana. Opgegroeid in het Servische dorpje Visegrad is zij, kort voor hun ontmoeting, met een studiebeurs in de Duitse hoofdstad beland. Hoewel Robert in eerste instantie Ana's geslotenheid over haar verleden betreurt en zij op haar beurt maar niet kan bevatten dat zijn afkomst hem zo weinig interesseert, is het liefde op het eerste gezicht. Als Robert thuiskomt met het heuglijke nieuws van de arrestatie van de Servische oorlogsmisdadiger Radovan Karadzic, die in zijn potsierlijke vermomming als wondergenezer uit zijn bed werd gelicht, geeft Ana's erg terughoudende reactie een andere dimensie aan hun verliefdheid: "Als Servische ziet iedereen me als potentiële dader, zonder iets van mijn leven te weten. Ze vergeten daarbij dat er onder de daders ook slachtoffers zijn en dat slachtoffers in daders veranderen als de gelegenheid zich voordoet."

Terwijl Robert, als een in Duitsland opgroeiende tiener, de Balkanoorlog uitsluitend via televisiebeelden heeft leren kennen en hij over dit conflict ook nooit een uitgesproken mening heeft gehad, blijkt zijn mysterieuze Ana wel een oorlogsverhaal te hebben, een geschiedenis waarover ze het liefst van al wenst te zwijgen. Zo wordt haar stilte vrij ingrijpend doorbroken als blijkt dat haar vader Zlatko Simic, met wie ze een heel innige band heeft, voor het Nederlandse oorlogstribunaal terechtstaat. Toen een zestigtal Bosnische moslimkinderen en -vrouwen in een in brand gestoken huis in Visegrad werden gejaagd, weigerde de gerespecteerde Simic, docent Engelse taal- en letterkunde aan de universiteit van Sarajevo, uiteindelijk in te grijpen. Dit verschrikkelijke oorlogsgegeven zet de relatie van Ana en Robert, die haar vader tot dan toe enkel kende van een vergeelde, in Ana's slaapkamer opgeprikte foto, vervolgens danig onder druk. Zij verdwijnt met de noorderzon en hij gaat, gestuurd door liefdesverdriet en feitenhonger, in de weken daarop antwoorden zoeken op het proces in Den Haag. Het is pas in Nederland dat Robert, tussen de vele bewogen verklaringen van de opgeroepen getuigen door, de onrust van Ana langzamerhand begint te begrijpen. Toch is de idee dat zelfs de liefde onvoldoende is, finaal de spijkerharde en gecompliceerde realiteit die Robert in de maag krijgt gesplitst. 

In het pretentieloze Zeezwijgen schakelt een goed gedocumenteerde Ljubic met het grootste gemak tussen verhaallijnen en verteltonen en weet hij, door de oorlog en de liefde via herinneringen en getuigenissen vrij indirect aan het licht te brengen, voortdurend te doseren. Op die manier omzeilt de schrijver het op het eerste gezicht nogal bombastische thema van deze liefdesroman. Zonder zijn stem te verheffen legt Ljubic zijn kwetsbare, beschadigde personages onontkoombare vragen en bezwaren tegen vergeten en verdringen in de mond: "Je moet weten dat er voor de mensen die de oorlog hebben meegemaakt niet alleen een leven is dat ze overdag leiden, maar ook een ander, dat begint als ze naar bed gaan en proberen te slapen."

In Als was het liefde (2013) buigt Nicol Ljubic zich opnieuw over het kwaad en zijn oorzaken, over verscheurde gezinnen en onmogelijke liefdes. Het verschil met de liefdesgeschiedenis in Zeezwijgen is subtiel en zit uitsluitend verscholen in een verschuiving van het object van de liefde. Ditmaal is het de moordenaar zelf met wie nog rekeningen moeten vereffend: "Ze zochten naar catharsis. Stel je dat maar eens voor: een volk dat beticht wordt van de grootste misdaad tegen de mensheid en na die ervaringen de doodstraf heeft afgeschaft, raakt buiten zichzelf omdat een ongelukkige jonge man vier vrouwen vermoordt."

Benno wordt begin jaren '70 geboren uit een alternatief, politiek geëngageerd koppel van mei 68'ers. Gerhild, de naar vrijheid hunkerende moeder, laat in de daaropvolgende jaren man en zoon in de steek en trekt als linkse activiste naar Nicaragua. Ondertussen brengt de zoon zijn tienerjaren bij zijn vader, in de buurt van Frankfurt door. Op het ogenblik dat Benno naar Berlijn trekt om er als journalist aan de slag te gaan, betrekt hij als oppas de woning van zijn moeder. Op zoek naar het verleden van zijn van hem vervreemde moeder wordt hij in haar dagboek voor de eerste maal geconfronteerd met haar gevoelens voor de viervoudige vrouwenmoordenaar Friedrich P. Dit zogeheten 'Beest van het Zwarte Woud', gebaseerd op het leven van de bestaande psychopaat Heinrich Pommerenke, groeide in het Duitsland van de jaren '60 uit tot symbool van het absolute kwaad. De eigenwijze Gerhild is ervan overtuigd dat misdadigers niet worden geboren maar gemaakt. Volgens haar handelde P. uit een verlangen naar intimiteit, een verlangen dat ze als gescheiden vrouw en product van een mislukte opvoeding zelf ook herkent. Gerhild start een correspondentie met 'haar' seriemoordenaar en spint zo een ongewone cocon van wederzijdse afhankelijkheid en illusoire liefde rond dit nieuwe gegeven. 

Gefascineerd door deze bijzondere briefwisseling tracht Benno zich een weg te banen in het gevoelsleven van zijn moeder. Stapsgewijs probeert hij hun gemeenschappelijke verleden tussen hem en haar zonderlinge adoratie voor een brutale seriedoder in te schuiven: "In de ogen van mijn moeder was ik een van die welvaartskinderen die op hun gemak waren gesteld en veel te veel als normaal beschouwden. Maar normaliteit was volgens haar juist de grootste misdaad. Normaliteit legitimeerde alles. Ook oorlogen, moorden en doden. Normaliteit was gebaseerd op het zwijgen van de meerderheid." Haar stelselmatig opgebouwde band met P. doen gevoelens ontstaan die Gerhild niet kan thuisbrengen, terwijl haar bedenkingen ondertussen steeds meer naadloos bij de feiten uit zijn leven aansluiting vinden: "Een moord is goed voor vijftien jaar. Doodslag vijf jaar. Verkrachting twee jaar. Is het niet zo dat de vrije wil een fictie is, die alleen ten doel heeft de samenleving de mogelijkheid te geven mensen te bestraffen?"

Ook deze keer slaagt Ljubic erin een ongewoon idee, een geschiedenis van een verstoorde moeder-zoonrelatie uitgebeeld door de zeldzame, hulpeloze liefde van de moeder voor een serial killer, geloofwaardig op papier te zetten. Zijn compact geformuleerde zinnen zijn nooit opdringerig en geven, mede doordat de korte hoofdstukken steeds van vertelstandpunt wisselen, aan deze onrustbarende kroniek evenzeer een opwindende dynamiek. Deze tersluikse kritiek op de liefdeloos opgevoede generatie 68'ers is een goed geschreven verhaal over wat de liefde dan wel precies vermag en schuwt ook ditmaal de interessante bedenkingen niet: "Weet je, hij had een droom. Hij wilde een boerderij kopen en daar voor weeskinderen zorgen. Maar niemand geloofde dat. Voor hem gold niet wat voor elk ander mens geldt: dat hij kan veranderen."

Zeezwijgen / N. Ljubic. – Amsterdam : Babel & Voss Uitgevers, 2011. – 192 p. 

Als was het liefde / N. Ljubic. – Amsterdam : Babel & Voss Uitgevers, 2013. – 192 p.