De Tsjechische schrijver Michal Viewegh (1962), wiens huwelijk goed was voor een plek in de landelijke tabloids, is zo’n auteur waarmee de verzamelde Tsjechische literaire kritiek zich geen raad weet. Hoewel de meeste van zijn boeken onder meer door geraffineerde marketingcampagnes een patent hebben op het merk ‘bestseller’ (en daarom snel de weg vinden naar de schrijftafels van buitenlandse vertalers), is er met het werk van Viewegh nog iets anders aan de hand. In de meeste van zijn toegankelijk geschreven boeken heeft de man het immers met sympathie over de grote, zwijgende massa die zich tijdens de ‘normalisering’, kort voor en na de Tsjechoslowaakse Fluwelen Revolutie van 1989, weinig afzette tegen het totalitaire regime. Hierdoor wordt Viewegh door critici steevast omschreven als iemand die "een weinig vrolijke tijd met een vrolijke blik beschouwt." In de wetenschap dat de maatschappelijke gebeurtenissen in het Tsjechoslowakije van de jaren tachtig, naast veertig jaar communistische heerschappij, ook de grenzen tussen officiële, ondergrondse en in het buitenland uitgegeven boeken volledig uitgomde, werd Michal Viewegh, die in zijn verhalen nagenoeg nooit politieke stellingen verdedigt, per definitie persona non grata.
In de twee aardige kortverhalen opgenomen in Verhalen over de liefde, de ideale gelegenheid trouwens om met het werk van de man in kwestie kennis te maken, houdt Viewegh de Tsjechische samenleving op humoristische wijze een spiegel voor. Bovendien openbaart hij zich als een degelijk verteller die zich met de regelmaat van een klok van de typische Tsjechische ironie bedient. In beide kortverhalen, oorspronkelijk schreef Viewegh er zestien, tracht de bestsellerauteur het ongrijpbare van de liefde te verklaren door de mechanismen die eraan ten grondslag liggen, bloot te leggen. Daar het hem altijd om het verhaal zelf is te doen, waardoor lezers zich snel met de geschetste gevoelens en handelingen van de opgevoerde personages kunnen vereenzelvigen, trekt de schrijver nagenoeg geen enkele conclusie. Als chroniqueur van zijn generatie houdt Viewegh de vinger voortdurend aan de Tsjechische pols, een beproefd recept dat hij in beide verhalen met succes weet toe te passen en waarover hij zelf ooit liet optekenen: "Ik probeer niets te veinzen. Daarom zitten er in mijn boeken noodzakelijkerwijs zogeheten menselijke gevoelens. […] Ik probeer alleen maar het er niet te dik bovenop te leggen, de lezers niet tot tranen te bewegen."
Zo worstelt de pas getrouwde, zoekende Vilma, in het eerder zouteloze kortverhaal ‘Een definitie van liefde’, met de vraag wat liefde en huwelijksgeluk nou precies met elkaar te maken hebben. Terwijl haar echtgenoot, de succesvolle ondernemer Zdenĕk, tijdens hun wittebroodsweken in een tropisch paradijs een groot deel van zijn tijd aan zijn werk besteedt, voelt Vilma zich steeds onbehaaglijker in het pas aangetrokken bruidskleed zitten. In de weinig gevulde vakantiedagen heeft ze voldoende tijd om over haar pas gezworen huwelijkseed na te denken. Op deze ‘bijzondere’ huwelijksreis komt Vilma bovendien tot de vaststelling dat de afstand tussen haar en haar kersverse echtgenoot immens is: "Liefde is voor hem zoiets als personeelsbeleid, dacht ze. Van iemand houden betekent teamgeest hebben. Zij is zijn favoriete medewerkster. De grootste emotionele investering in de geschiedenis van de zaak. Dit zijn geen wittebroodsweken, dit is teambuilding." Na aankomst van een bejaard echtpaar, die door hun opzichtige verliefdheid de aandacht van alle andere vakantiegangers weten te genereren, koestert Vilma heel wat vijandigheid tegenover hen. Het uitgesproken liefdesgeluk van dit ouderenpaar doet de jonge bruid haast verdrinken in cynische toespelingen op geestdodende huwelijksbanden: "Het waren net twee acteurs in een reclame voor een pensioenverzekering, vond Vilma. Terwijl zij en Zdenĕk eerder in een reclame voor een bouwfonds konden spelen." Geholpen door de wijze levensles van de door Vilma aanvankelijk gehate oude vrouw volstaat de tijdspanne van haar huwelijksreis om uiteindelijk definitief komaf te maken met al haar twijfels over de liefde.
Ook in het meer verrassende ‘Eén groot mysterie’ wordt Jakub, net twee jaar samen met grote liefde Eva, geconfronteerd met de ondoorgrondelijkheid van de liefde. Zelfs zijn grootse plannen om zijn liefde voor haar te vereeuwigen in een met dure diamanten bezette ring lopen niet van een leien dakje: "Ze konden bijvoorbeeld de hele nacht al pratend met elkaar doorbrengen – maar het resultaat was enkel verwarring en chaos. Terwijl woorden de essentie van dingen versluierden, was een diamant eenduidig. Een diamant was helder, vond Jakub. Tevergeefs zocht hij naar een woord dat zijn gevoel preciezer kon uitdrukken." Net als in het kortverhaal ‘Een definitie van liefde’ draaien de dingen uiteindelijk helemaal anders uit dan oorspronkelijk door de hoofdpersoon vooropgesteld. Ook deze vlot leesbare, tragikomische vertelling leidt opnieuw tot voortdurende misverstanden en nijpende onzekerheden waarbij de liefde het ongrijpbare mysterie blijft.
"Als iemand later nieuwsgierig is naar het leven in het Tsjechië van de jaren negentig en in het nieuwe millennium kan hij beter bij Viewegh terecht dan bij een van de hooggewaardeerde ‘niet-commerciële auteurs’ als Topol," schrijft vertaler Edgar de Bruin in een leerrijk nawoord. Omwille van de urgentie van de universele, tijdloze thema’s in Vieweghs verhalen zou de man wel eens gelijk kunnen krijgen.
In de twee aardige kortverhalen opgenomen in Verhalen over de liefde, de ideale gelegenheid trouwens om met het werk van de man in kwestie kennis te maken, houdt Viewegh de Tsjechische samenleving op humoristische wijze een spiegel voor. Bovendien openbaart hij zich als een degelijk verteller die zich met de regelmaat van een klok van de typische Tsjechische ironie bedient. In beide kortverhalen, oorspronkelijk schreef Viewegh er zestien, tracht de bestsellerauteur het ongrijpbare van de liefde te verklaren door de mechanismen die eraan ten grondslag liggen, bloot te leggen. Daar het hem altijd om het verhaal zelf is te doen, waardoor lezers zich snel met de geschetste gevoelens en handelingen van de opgevoerde personages kunnen vereenzelvigen, trekt de schrijver nagenoeg geen enkele conclusie. Als chroniqueur van zijn generatie houdt Viewegh de vinger voortdurend aan de Tsjechische pols, een beproefd recept dat hij in beide verhalen met succes weet toe te passen en waarover hij zelf ooit liet optekenen: "Ik probeer niets te veinzen. Daarom zitten er in mijn boeken noodzakelijkerwijs zogeheten menselijke gevoelens. […] Ik probeer alleen maar het er niet te dik bovenop te leggen, de lezers niet tot tranen te bewegen."
Zo worstelt de pas getrouwde, zoekende Vilma, in het eerder zouteloze kortverhaal ‘Een definitie van liefde’, met de vraag wat liefde en huwelijksgeluk nou precies met elkaar te maken hebben. Terwijl haar echtgenoot, de succesvolle ondernemer Zdenĕk, tijdens hun wittebroodsweken in een tropisch paradijs een groot deel van zijn tijd aan zijn werk besteedt, voelt Vilma zich steeds onbehaaglijker in het pas aangetrokken bruidskleed zitten. In de weinig gevulde vakantiedagen heeft ze voldoende tijd om over haar pas gezworen huwelijkseed na te denken. Op deze ‘bijzondere’ huwelijksreis komt Vilma bovendien tot de vaststelling dat de afstand tussen haar en haar kersverse echtgenoot immens is: "Liefde is voor hem zoiets als personeelsbeleid, dacht ze. Van iemand houden betekent teamgeest hebben. Zij is zijn favoriete medewerkster. De grootste emotionele investering in de geschiedenis van de zaak. Dit zijn geen wittebroodsweken, dit is teambuilding." Na aankomst van een bejaard echtpaar, die door hun opzichtige verliefdheid de aandacht van alle andere vakantiegangers weten te genereren, koestert Vilma heel wat vijandigheid tegenover hen. Het uitgesproken liefdesgeluk van dit ouderenpaar doet de jonge bruid haast verdrinken in cynische toespelingen op geestdodende huwelijksbanden: "Het waren net twee acteurs in een reclame voor een pensioenverzekering, vond Vilma. Terwijl zij en Zdenĕk eerder in een reclame voor een bouwfonds konden spelen." Geholpen door de wijze levensles van de door Vilma aanvankelijk gehate oude vrouw volstaat de tijdspanne van haar huwelijksreis om uiteindelijk definitief komaf te maken met al haar twijfels over de liefde.
Ook in het meer verrassende ‘Eén groot mysterie’ wordt Jakub, net twee jaar samen met grote liefde Eva, geconfronteerd met de ondoorgrondelijkheid van de liefde. Zelfs zijn grootse plannen om zijn liefde voor haar te vereeuwigen in een met dure diamanten bezette ring lopen niet van een leien dakje: "Ze konden bijvoorbeeld de hele nacht al pratend met elkaar doorbrengen – maar het resultaat was enkel verwarring en chaos. Terwijl woorden de essentie van dingen versluierden, was een diamant eenduidig. Een diamant was helder, vond Jakub. Tevergeefs zocht hij naar een woord dat zijn gevoel preciezer kon uitdrukken." Net als in het kortverhaal ‘Een definitie van liefde’ draaien de dingen uiteindelijk helemaal anders uit dan oorspronkelijk door de hoofdpersoon vooropgesteld. Ook deze vlot leesbare, tragikomische vertelling leidt opnieuw tot voortdurende misverstanden en nijpende onzekerheden waarbij de liefde het ongrijpbare mysterie blijft.
"Als iemand later nieuwsgierig is naar het leven in het Tsjechië van de jaren negentig en in het nieuwe millennium kan hij beter bij Viewegh terecht dan bij een van de hooggewaardeerde ‘niet-commerciële auteurs’ als Topol," schrijft vertaler Edgar de Bruin in een leerrijk nawoord. Omwille van de urgentie van de universele, tijdloze thema’s in Vieweghs verhalen zou de man wel eens gelijk kunnen krijgen.
Verhalen over de liefde / M. Viewegh. – Amsterdam : Stichting Voetnoot, 2013. – 77 p.
Reacties